ایران، اعراب و مدار تورکی هویت / محمدرضا لوایی

 آرایش های سیاسی و نحوۀ برخورد با جریان هویت خواهی در داخل نشانگر عمق و پهنای این گفتمان جدید است

 نوۀ کسی که سابقۀ کشت و کشتار آزربایجانیها را دارد در انتخابات شرکت کرده و کلی تبلیغات می کند. اینکه صلاحیت گرفته و یا نگرفته موضوع بحث نیست. همه می دانیم که اسماعیل سیمیتقو همان کاری را با مردم بی دفاع کرد که ارمنی ها با خوجالی.
بعدش همزمان با رد صلاحیت آزربایجانیها، بسیجی های مسلح با شلوار کردی در سطح شهر ارومیه مثلاً در اعتراض به اعدام نمر النمر تظاهرات می کنند. حالا سئوال این است که رژیم با این رفتار دوگانه اش چه پیامی می خواهد به آزربایجانی ها بدهد؟ چراغ سبز برای کردها و چراغ قرمز برای تورکها نشان از نیت ناعادلانۀ راسیسم دارد. کردها نشان داده اند که در تاریخ به هیچ صراطی مستقیم نیستند و دارند پازل های نقشۀ شوم خویش را می چینند. کردستان بزرگ. هر چقدر که اردوغان از آنسو دارد تروریسم پ ک ک را قلع و قمع می کند از اینسو میدان برای هنرنمایی تروریسم باز است. همۀ این کنش های احساسی نشان از تکاپوی سیاسی و بازیهای پنهان در منطقه دارد. این جانب اعتقاد دارم حوادث به سمت نیرومند شدن هویت تورکی در منطقه پیش می رود.

در خبرها میخوانیم:
” در سفر اخیر جان کری به ۵ کشور آسیای میانه طرح اتحاد پنج کشور قزاقستان ،قیرقیزستان،اوزبکستان، ترکمنستان بهمراه تاجیکستان مطرح شده است البته این کشورها قبل از تصرف توسط روس ها کشور واحد تورکستان بوده اند و هر از چند گاهی هم دولتهایشان اقداماتی را روی کاغذ انجام می دهند اما هیچ وقت به مرحله عمل نرسیده است. منتها اینبار با پیگیری آمریکا این دولتها به تکاپو افتاده اند تا این طرح عملی شود و بتازگی قرار است جلسه ای تشکیل شود و اسم این کشور صد میلیونی اعلام شود. دیروز وزیر دفاع روسیه هشدار داده است که طرح ۵+۱آمریکا برای آسیای میانه تهدیدی برای روسیه است و ما از گسترش روابط حسنه تورک ها با آمریکا و پیگیری چنین طرحی نگرانیم”.
بهتر است به جغرافیای اطراف و حوادث اخیر نگاهی بیندازیم. تورکیه ، آزربایجان، ترکمنستان، قیرغیزستان، قزاقستان تا سین کیانگ یک نوار هویتی تورکی را تشکیل می دهند که به لحاظ سیاسی و فرهنگی، وسیع و پهناور و قدرتمند است. این نوار هویتی را از سمت جنوب نوار سنتی دینی با ترکیب ترکیه و سوریه ( فعلاً مردمش ) و عربستان و دیگر کشورهای عربی تقویت می کنند. یعنی ترکیب هویتی نوار شمالی وقتی از سمت ترکیه به جنوب می پیچد تبدیل به نوار سنتی دینی می شود. در نظر داشته باشید که به غیر از آزربایجان دیگر کشورهای ترک زبان به همراه کشورهای جنوبی عربی، سنی مذهب اند.
بسیار خوب، حالا بهتر می توانید منظور مرا درک کنید. دنیا و همۀ کسانی که درگیر مسائل آزربایجان جنوبی اند به خوبی دریافته اند که هر دو آزربایجان در نوار هویتی تورکی قرار دارند و برای همین، مسئلۀ اصلی برای آنها پاسداشت و تقویت هویت ملی و زبان و فرهنگ تورکی است. اگر ترکیه و جمهوری آزربایجان دارند از یک ملت و دو دولت حرف میزنند دلیلش قرار گرفتنشان در داخل مدار هویتی است. هیچ از خود پرسیده اید که چرا آزربایجانیها و ترکیه در طی این همه سال مراوده مشکل فرقه ای دینی نداشتند؟ هویت تورکی و زبان، اولین و وسیع ترین لایۀ ارتباطی این دو کشور است.
حالا با توجه به مسائل اخیر و قطب بندی اخیر عربها با ایران به نظر می رسد بر خلاف هیاهوهای روسیه و ایران ، آیندۀ سیاسی منطقه به نفع هویت خواهی در تغییر است. اشتباه پوتین در حمایت از پ ک ک و شاخۀ سیاسیش ه د پ اروپا و دنیا را تقریبن قانع کرده است که اردوغان دارد با سرکوب تروریسم به امنیت منطقه کمک می کند و در حقیقت این کار را نیز راحت تر و با قاطعیت تمام انجام می دهد. مهار سیاست های جاه طلبانۀ پوتین توسط ترکیه نیز به مذاق دنیا خوش آمده است. حداقلش این است که کشورهای عربی ترکیه را تنها نخواهند گذاشت. از دیگر سو کشورهای تورک زبان هم بر آن هستند که به انسجام سیاسی و اتحاد وسیعی در مقابل سیاست های روسیه و ایران و چین و ارمنستان دست بزنند.
آیا منظورم را گرفتید؟ راسیسم مجبور است که در ارومیه و در آزربایجان جنوبی بر خلاف همیشه دست به دامن کردهای سنی مذهب بیاویزد. چون به خوبی می داند که این بازی را با تفرقه افکنی های دینی نخواهد برد. رد صلاحیت نامزدهای هویتی آزربایجان در راستای همین سیاست است.
سیاست راسیسم ایرانی این است: قطع ارتباط آزربایجان جنوبی از نوار هویتی تورکی با استفاده از ارمنی ها و کردها.
طبیعی است که هر چه ایران و روسیه بر سیاست تورک ستیزی خویش اصرار ورزند کشورهای تورکی نیز روز به روز متحدتر و منسجم تر خواهند شد. از آنسوی نیز طبیعی است که هر چقدر روسیه و ایران بر تقویت شیعی گری بپردازند جهان سنی به انسجام و وحدت فکر خواهد کرد. قطع ارتباطات فله ای جهان عرب با ایران نشان از عزم قطب سنی داستان دارد.
حالا جان کلام من این است که نوار هویتی تورکی دموکرات تر از نوار سنتی دینی است. هر چقدر که از سمت نوار هویتی تورکی دور شده و به سمت نوار سنتی دینی می پیچیم خشونت و رادیکالیسم بیداد می کند. این خشونت حاصل جدال سرد قطب شیعی با قطب سنی است.
اما جمع بندی این نوشته چیز دیگری است. با یک حساب انگشتی می توان دریافت که بنیادگرایی دینی و ملی گرایی فارسی خود را گرفتار جدال با سه جبهۀ غرب، عرب و ترک کرده است. یعنی رادیکالیسم ایرانی بدجوری احساس ناامنی می کند، و البته آنکه می ترسد اول از دیگران داد و بیداد و جنجال راه می اندازد. درهای دموکراسی بسته شده است و دیگری ها و غیر خودی ها ( به زعم تهران ) باید در کنترل شدید باشند. پرسش این است که چه بر سر تهران آمده است که جاذبه ندارد و بر مدار دافعه می چرخد؟ و پاسخ البته در انباشت فکری و فرهنگی کشورها نهان است.